Pink
Floyd - Animals: Xã hội tư bản qua góc nhìn Roger Waters
Animals – khởi đầu của mâu thuẫn
Có lẽ sẽ chẳng có nhiều người biết đến cái
tên Animals - album thứ mười của ban nhạc progressive rock huyền thoại Pink
Floyd được phát hành năm 1977. Không được phủ sóng rộng rãi trên sóng phát
thanh và ít được công chúng đón nhận, Animals ra đời trong giai đoạn thử nghiệm
tiếp theo của ban nhạc, sau những thành công vang dội, kể cả về nghệ thuật lẫn
thương mại của hai album rất nổi tiếng The
Dark Side of the Moon và Wish you
were here. Animals được người hâm mộ Pink Floyd coi là khởi điểm của mâu
thuẫn trong ban nhạc, bắt nguồn từ cái tôi quá lớn của Roger Waters – tay
guitar bass, hát chính và cũng là người viết lời cho toàn bộ album này.
Animals - 1977
Có thể thấy, sự chán ghét của Waters với
nền “công nghiệp” âm nhạc của nước Anh những năm 70 đã manh mún ngay từ khi khi
ông viết bài hát Welcome to the Machine
trong album Wish you were here –
album dành cho người bạn đồng hành của ban nhạc trong những năm thành công ban
đầu – Syd Barrett. Điều này càng đẩy lên
cao khi Waters cảm thấy những thành viên khác trong Pink Floyd đang dần trở
thành những công cụ viết nhạc cho những ông chủ sở hữu phòng thu. Nếu như trong
các album trước đây, mỗi thành viên trong Pink Floyd đều sáng tác riêng từng
bài hát rồi tổng hợp lại thành một album thì ở Animals, Waters lại sáng tác tất
cả các bài hát theo chủ đề của riêng mình, còn những thành viên còn lại chỉ
đóng góp ở mức độ âm nhạc. Với tính cách có phần ngông cuồng và ngạo mạn,
Waters đã áp đặt suy nghĩ của mình lên những thành viên khác trong ban nhạc –
những nghệ sỹ cũng không kém phần tài năng và sáng tạo. Mâu thuẫn ấy cứ âm ỷ nhen
nhóm rồi bùng nổ đến sự tan rã của Pink Floyd sau khi cùng nhau viết nốt album
The Wall, cũng đều do Waters sáng tác phần lớn.
Mỗi
cá nhân của Pink Floyd đều là một thiên tài, và thật khó để giữ những cái tôi
quá lớn cùng nhau quá lâu. Waters ra đi kéo theo những năm dài tranh cãi và
kiện tụng về bản quyền, giữa những người bạn từ thủa còn sinh viên, cùng nhau
đi lên đỉnh cao của âm nhạc. Pink Floyd không Waters như mất đi linh hồn, âm
nhạc hay mà không có ý nghĩa đằng sau cũng chỉ là cái đẹp thoáng qua. Waters ra
solo thì chẳng khác gì một đứa trẻ bị câm, muốn nói lên nhiều điều nhưng không
thể nào thể hiện ra được. Phải tới khi Syd Barrett qua đời, cả bốn thành viên
Pink Floyd mới có thể dẹp hết mâu thuẫn để cùng nhau ngồi lại và hát lên những
bài hát bất hủ lần cuối cùng tại một đêm huyền ảo ở Hype Park, sau 24 năm không
nhìn mặt nhau.
Có
lẽ cũng vì những yếu tố đằng sau hậu trường như vậy mà Animals không được đánh
giá cao như những album trước của Pink Floyd. Tuy nhiên nói đi cũng phải nói
lại, Roger Waters vốn vẫn là một thiên tài đang ở độ chín của sự nghiệp âm nhạc
khi chắp bút viết lên những nhạc phẩm trong Animals. Animals dù là một album
mang nặng những suy nghĩ cá nhân của Waters, nhưng nó vẫn được trau chuốt qua
những bàn tay nghệ thuật đỉnh cao của các thành viên Pink Floyd. Chính David
Gilmour – tay guitar chính của ban nhạc, người vốn rất ghét album Animals và
không bao giờ trình diễn live bất kỳ ca khúc nào từ album này trong sự nghiệp
solo của mình, cũng phải thừa nhận rằng trong Animals có những điệu guitar hay
nhất mà mình từng viết ra.
Animal Farm – Cảm hứng của Waters
Animal
Farm là một tiểu thuyết trào phúng, được viết bởi George Orwell năm 1945. Tiểu
thuyết ấy tưởng chừng như một câu chuyện cổ tích với những nhân vật chính là
những con gia súc được nuôi tại khắp các làng quê của nước Anh, nhưng ẩn sâu
qua đó là sự chế nhạo của Orwell với xã hội loài người và bản chất xấu xa, ích
kỷ của con người. Câu chuyện bắt đầu tại một nông trại, với những con gia súc
liên kết đánh đuổi con người đang bóc lột chúng. Thế nhưng, sau khi cuộc lật đổ
đã thành công, những con lợn dần dần đã tha hóa và biến chất, làm trái lại
những điều chúng hứa và từng bước nắm lấy quyền lực bằng những thủ đoạn ghê tởm
và dối trá. Để đến cuối cùng của tiểu thuyết là hình ảnh lũ gia súc cùng nhau
ngó qua cửa sổ, chăm chú nhìn cuộc sống sung sướng của lũ lợn đang ngồi hút
thuốc và đánh bài. Chúng đã biến chất thành như con người – những kẻ trước đây
đã từng đày đọa tất cả lũ gia súc trong trang trại. Vậy là cuộc sống ở nông
trại gia súc vẫn như vậy, vẫn có những kẻ nắm quyền và lũ gia súc ngu ngốc còn
lại vẫn là những kẻ bị trị. Bên cạnh ý nghĩa trào phúng những kẻ biến chất vì
lòng tham và quyền lực, Orwell còn lên tiếng chỉ trích những người bình thường
trong xã hội đã để quá bị mê muội vào sự dối lừa của kẻ ác mà quên đi sức mạnh của
sự đoàn kết, để mặc cho lũ lợn yếu đuối chăn dắt, chỉ khư khư lo lấy cuộc sống
của bản thân mình mà mù quáng chấp nhận để bị bóc lột.
Roger
Waters rõ ràng là một fan hâm mộ tác phẩm văn học nổi tiếng này và đã quyết
định viết một Animal Farm của riêng mình qua phong cách progressive rock. Chính
trị vẫn luôn là một chủ đề mà Waters đặc biệt yêu thích và luôn được ông đưa
vào trong lời hát của ban nhạc từ khi mới hình thành. Thế nhưng, Animals là
album đầu tiên mà quan điểm chính trị mang hơi hướng cá nhân của ông là chủ đề
xuyên suốt. Vốn đã chán ghét chế độ tư bản bảo thủ của nước Anh những năm trước
1980 - nổi tiếng với những phân xưởng công nghiệp đồ sộ và chế độ lao động bóc
lột hà khắc mà đại đa số người dân Anh lúc bấy giờ phải hứng chịu, Waters từ
Animals tới tận bây giờ, vẫn luôn là một tiếng nói cổ xúy cho các phong trào
đấu tranh chống lại nghèo đói, phân biệt giai cấp, và bất bình đẳng trong xã
hội. Tạm gác lại quan điểm chính trị của ông là đúng hay sai, tư tưởng của
Waters là một sợi dây gắn kết giữa những yếu tố siêu thực đầy nghệ thuật của âm
nhạc Pink Floyd với cuộc sống và những cuộc đấu tranh rất đời thực của con
người. Vì thế, âm nhạc của Pink Floyd vừa cao siêu, nhưng cũng lại vừa thật gần
gũi.
Như
tôi đã từng viết trong bài viết về Echoes – Pink Floyd trước đây, nếu muốn theo
dõi và hiểu Pink Floyd, chúng ta phải ghép nhặt từng mảnh ghép trong từng bài
hát của mỗi album. Animals cũng như vậy. Vì thế, có lẽ không có gì tốt hơn nếu
chúng ta đi qua từng bài hát của album theo mạch dẫn truyện của Roger Waters.
Pigs on the Wing, Part 1
Khác
với một Pink Floyd bình thường, luôn mê hoặc người nghe với khả năng xử lý âm
nhạc và ca từ, Pigs on the Wing – bài
hát mở đầu cho album Animals, lại là một bản ballad có phần ngắn gọn và hơi quá
đơn giản. Chắc chắn rằng Gilmour với tài năng của mình sẽ không mất quá nhiều
thời gian để luyện tập cho bản nhạc này, vì tất cả những việc mà ông phải làm
là đệm những gam nhạc cơ bản trên cây guitar gỗ của mình.
Không
hòa phối, không hiệu ứng và cũng không dài dòng. Tại sao Waters lại mở đầu
album một cách đơn giản như vậy?
Có
lẽ bởi vì ca khúc này với ông chỉ như là một lời tự sự thật chân thành với
người nghe. Một cách dẫn dắt câu chuyện mang đầy tính chất cá nhân và gần gũi.
If you didn't care what
happened to me,
And I didn't care for
you,
We would zig
zag our way through the boredom and pain
Nếu
mỗi con người chúng ta không quan tâm đến lẫn nhau, cuộc đời thật buồn chán và
đau khổ biết bao. Chúng ta đau khổ mà chẳng biết đổ lỗi cho ai: Wondering which of the buggars to blame.
Nội dung cả bài hát chỉ có vậy.
Nếu bạn đã
từng nghe qua Wish you were here của Pink Floyd, thì cấu trúc dẫn truyện này
lại rất quen thuộc. Một bài hát được chia ra làm đôi, một phần ở đầu và phần
còn lại ở cuối album. Thay vì giới thiệu từng vấn đề của câu truyện, Waters đưa
nội dung chính của album xen vào giữa như một backstory trong một cuộc trò
chuyện của ông với người nghe nhạc, khiến người ta tò mò muốn tìm hiểu thêm về
những gì mà ông định nói. Từ một lời tự sự qua Pigs on the Wing, Waters đưa ta đến với các vấn đề xã hội lớn hơn
một cách thật nhẹ nhàng và tinh tế.
Vậy
chỉ còn có một bí ẩn duy nhất: Pigs on
the Wing là gì? Chắc rằng
câu trả lời sẽ nằm ở Pigs on the Wing,
part II, khi chúng ta đã nghe hết những gì Waters muốn nói.
Dogs
Nếu
như Animal Farm của George Orwell có nhân vật chó, là lũ tay sai khát máu của
kẻ thống trị, sẵn sàng làm mọi việc được sai bảo dù bẩn thỉu đến đâu mà không
mảy may suy nghĩ, thì Waters cũng có hình tượng “chó” của riêng mình. Dogs của Waters là đại diện cho tầng lớp
công chức và doanh nhân trong xã hội Anh bấy giờ. Được mô tả là những kẻ cơ
hội, như You gotta be able to pick out
the easy meat with your eyes closed hay You
gotta strike when the moment is right without thinking, chúng rình rập và
tìm mọi cách để leo lên chiếc thang của sự nghiệp. Tất nhiên, càng lên cao thì
tham vọng của chúng càng lớn. Chúng sẽ tiếp tục đi lên bằng thủ đoạn và sự lừa lọc:
You have to be trusted
by the people that you lie to,
So that when they turn
their backs on you,
You'll get the chance to
put the knife in.
Dogs phải tự huyễn hoặc mình
rằng tất cả xung quanh chúng đều là kẻ thù, lấy đó làm lý do để biện hộ cho
những hành vi ghê tởm của mình:
Deaf, dumb, and blind,
you just keep on pretending
That everyone's
expendable and no-one has a real friend.
…
And you believe at
heart, everyone's a killer.
Dưới
quan điểm của Waters, chúng là những kẻ chỉ biết phục tùng đến mức mù quáng, mà
vẫn thấy sung sướng cho bản thân dù đang đeo đủ loại gông cùm:
Who was trained not to
spit in the fan.
Who was told what to do
by the man.
Who was broken by
trained personnel.
Who was fitted with
collar and chain.
Who was given a pat on
the back.
Vậy
đến cuối cùng, chúng sẽ được gì? Kết cục của lũ chó đó là cái chết trong sợ hãi
và dằn vặt lương tâm. Waters tin có nhân quả trên cuộc đời này - you'll reap the harvest you have sown. Sống
làm gì khi chúng luôn phải để mắt về phía sau trong lo lắng. Bởi vì cuộc đời
thiếu gì những con chó tương tự mình, luôn sẵn sàng nhe nanh tóm lấy vị trí
chúng đang có - You gotta keep one eye
looking over your shoulder. Thế rồi nỗi sợ hãi ấy và sự dằn vặt sẽ bòn rút
dần sức sống của chúng dù có trốn tránh đi đâu chăng nữa. Không có người thân
hay bạn bè bên cạnh, một cái chết thật cô đơn và đau đớn:
Just another sad old
man,
All alone and dying of
cancer.
….
And it's too late to
lose the weight you used to need to throw around.
So have a good drown, as
you go down, all alone,
Dragged down by the
stone.
Kết
thúc bài hát là một loạt những câu hỏi mà chẳng cần câu trả lời. “Who was”, “who was”, “who was”… Waters
đang hỏi ai vậy? Hay là ông đang hỏi tất cả chúng ta. Bạn và tôi có phải là
những con chó trong xã hội này hay không?
Chúng
ta cũng cần để ý thêm một số điểm đặc biệt ngoài nội dung chính của bài hát.
Thứ nhất, là đoạn lời hát sau:
I gotta admit that I'm a
little bit confused.
Sometimes it seems to me
as if I'm just being used.
Gotta stay awake, gotta
try and shake off this creeping malaise.
If I don't stand my own
ground, how can I find my way out of this maze?
Ở
đây, đại từ của câu đã thay đổi thành “I”. Thay vì nói với người khác, Waters
lại đang tâm sự câu chuyện của bản thân mình. Ông cảm thấy những thành viên
khác trong ban nhạc và chính bản thân mình cũng là những con chó trong bài hát,
những công cụ để kiếm tiền trong nền công nghiệp âm nhạc. Waters muốn thoát ra
khỏi kiếp sống này và tự nhắn nhủ với mình nếu không vững tâm mà lao theo tiếng
gọi của danh vọng và đồng tiền, ông sẽ cũng bị cuốn theo dòng xoáy đó rồi để cả
đời phải hối tiếc. Điểm đặc biệt thứ hai, cũng có liên quan tới tâm sự của
Waters, là cụm từ “Dragged down by the
stone”. The stone được lặp lại
tới ba lần trong bài hát này. Khi một ai đó nhắc lại một thứ nhiều lần, chắc
hẳn thứ đó phải đáng quan trọng với người đó. Tảng đá ấy có lẽ là phép ẩn dụ
cho ham muốn, danh vọng, hay tiền tài. Chúng trở thành những thứ lôi kéo con
người vào vòng xoáy của xã hội, trói buộc con người vươn lên tới những tầm cao
mới hơn. Hình ảnh tảng đá gợi nhớ ta đến những tên tù nhân hay nô lệ khổ sai,
đang cắm đầu vào lao động dưới tiếng quát nạt của chủ nhân. Tảng đá là gánh
nặng của đời người mà mỗi người đều phải vác theo, nó sẽ làm người ta ích kỷ
chỉ lo cho bản thân mà không nhìn quanh xem những người khác cũng đang phải
mang những tảng đá nặng trĩu của riêng họ.
Về
nội dung là vậy nhưng cũng không thể không nhắc đến tiếng đàn guitar của
Gilmour trong Dogs nói chung và album
này nói riêng. Phải nói rằng đoạn solo trong bài hát này là một trong những
sáng tác hay nhất của Gilmour. Khác với Shine
on You Crazy Diamond hay Comfortably
Numb, tiếng guitar của Gilmour trong bài hát này mang tính chất nặng nề hơn,
như đưa người nghe vào một công xưởng công nghiệp vậy. Tiếng đàn nhọn mà sắc
cạnh đến ớn lạnh, với nhiều sức mạnh đến chói tai và ít vibration hơn những gì
mà Gilmour thường chơi, đã góp phần tác động thẳng vào cảm xúc của người nghe
nhạc. Hòa quyện với tiếng đàn guitar, tiếng keyboard của Wright cũng góp phần
tạo nên âm hưởng hỗn loạn và chống đối. Tiếng đàn Gilmour như một sinh vật sống
vậy, nó gào thét và vùng vẫy như tư tưởng bấy giờ của Gilmour muốn thoát ra
khỏi sự áp đặt đến hà khắc của Waters. Với một ca khúc về mâu thuẫn trong xã
hội, sự mâu thuẫn trong chính các thành viên trong ban nhạc cũng tạo nên điểm
nhấn rất đặc biệt trong Dogs.
Pigs
(Three Different Ones)
Ai
đang sai bảo lũ chó? Đó là những kẻ cầm quyền, những con lợn của xã hội - Pigs. Pigs được Waters sử dụng để ẩn dụ
cho những chính trị gia, những kẻ rao rảng những triết lý để người khác phải
phục tùng, nhưng lại sống một cuộc sống cao sang cách xa với xã hội. Vang lên
trong bài hát là tiếng guitar bass của Waters như tiếng nói trào phúng và trêu
ngươi của ông, y hệt như những giai điệu trong Money vậy. Thay vì mô tả
cụ thể từng tính cách của chúng như trong Dogs,
Waters lại lựa ra ba hình mẫu, ba chính trị gia mà ông không ưa. Đó là lý do
tại sao tác phẩm này còn có tên là Three
different Ones.
Chính
trị gia đầu tiên mà Waters viết tới là James Callaghan – thủ tướng Anh thuộc
phe cánh tả (left wing). Không chỉ chế giễu vẻ ngoài của ông ta bằng cách so
sánh với hình dáng của một con lợn, Waters còn chỉ trích Callaghan là một kẻ
dối trá và mị dân. Dù có đặt tay lên ngực thề thót – when your hand is on your heart, thì đó cũng chỉ là những điều lừa
dối để phục vụ cho mục tiêu chính trị của mình. Có lẽ sự tức giận của Waters
cho Callaghan có liên quan tới việc ông này một mặt thực hiện các chính sách
nâng lương cho thợ mỏ, rồi cũng thẳng tay đóng cửa nhiều hầm mỏ như bao nhiêu
chính trị gia khác - What do you hope to
find down in the pig mine?
Người
thứ hai được nhắc tới là bà đầm thép – Margaret Thatcher, thủ tướng đại diện
cho Đảng Bảo thủ (right wing) - You like
the feel of steel … You radiate cold shafts of broken glass. Waters luôn
thể hiện thái độ không ưa với bà này do những chính sách tư nhân hóa các dịch
vụ công ích và đưa nước Anh vào trận chiến Falklands. Với Waters, bà chỉ là một
mụ già điên rồ - You fucked up old hag.
Người
cuối cùng được Waters nhắc tới cả tên trong bài hát là Mary Whitehouse – một
nhà hoạt động xã hội mang tư tưởng Công giáo bảo thủ. Bà này không ngừng đấu
tranh để cấm phát trên truyền hình những thứ đi ngược lại tư tưởng Công giáo
của bà như ma túy, tình dục hay nhạc rock. Waters cho bằng bà đã sai lầm khi áp
đặt người khác theo khuôn mẫu của mình một cách ích kỷ - You're trying to keep our feelings off the street. Hãy keep it on the inside, con người có
quyền được xem những gì họ muốn và không ai ép bà ta phải xem những thứ mà mình
không thích.
Cả
bài hát vang lên giai điệu đầy chế giễu - Ha,
ha, charade you are – Các người đều là những kẻ dối trá. Bài hát như tiếng
cười của Waters vào những con người dù ở đảng phái nào hay đại diện cho lý
tưởng gì, cũng chỉ là những kẻ ích kỷ vận vào một vài vấn đề nào đó để thúc đẩy
sự nghiệp của mình mà thôi.
Sheep
Mở
đầu cho Sheep là giai điệu keyboard nhẹ nhàng và mềm mại của Richard Wright.
Nếu như trong Dogs người nghe bị mê
hoặc bởi những điệu solo đầy phản kháng của Gilmour, hay trong Pigs là tiếng bass quen thuộc của
Waters, thì ở bài hát thứ ba, tiếng keyboard là ngôn ngữ chủ đạo của bài hát. Tiếng
đàn của Wright chơi rất dễ nghe, có phần như ru ngủ, tạo ra một hiệu ứng thoải
mái và mê muội. Người nghe bỗng trở thành một chú cừu đang mải mê gặm cỏ, thoải
mái và an toàn, chẳng lo lắng về những điều xung quanh - Hopelessly passing your time in the grassland away. Xung quanh bạn
là những con chó chăn cừu đang gầm gừ đe dọa - There may be dogs about. Bạn không thích chúng, nhưng thôi không
sao đâu, cứ kệ chúng đi và hãy lo việc của mình.
Waters
rõ ràng muốn sử dụng hình ảnh Sheep
để mô tả những người dân bình thường, đại diện cho tầng lớp công nhân nước Anh
thời bấy giờ. Những con người đang thẩn thơ với cuộc sống của mình, những con
chiên ngoan đạo của một quốc gia Công giáo truyền thống. Có lẽ Waters đã không
thể quên được hình tượng những con cừu trong tác phẩm Animal Farm. Dù có chuyện
gì xảy ra đi chăng nữa, miệng chúng luôn luôn lẩm bẩm “hai chân là xấu, bốn
chân là tốt”, những điều chúng được lũ lợn dạy dỗ và tiêm nhiễm vào đầu.
Thế
rồi, chỉ đến khi bị lùa dần vào lò mổ, lũ cừu mới chợt nhận ra thực tế phũ
phàng: chúng được nuôi dưỡng để bị làm thịt - Down well trodden corridors into the valley of steel. Một cái giá
phải trả vì sự mù quáng và ngu ngốc. Waters sử dụng hình ảnh trong Kinh Thánh
với một sự mỉa mai. Với Waters, tôn giáo như một công cụ tẩy não người dân,
dùng những lời lẽ cao siêu giáo điều để cuối cùng cũng lừa lũ cừu vào lò hầm - He converteth me to lamb cutlets.
Bài
hát bỗng chốc chuyển từ giai điệu chậm rãi và nhẹ nhàng, trở nên hối hả và mãnh
liệt khi tiếng bass, trống và guitar cùng vang lên một cách hỗn độn. Lũ cừu đã
chịu đựng đủ rồi. Waters đang hy vọng vào một ngày những con cừu đứng lên trả
thù lũ chó và lũ lợn chăng? Một bầu không khí hỗn loạn và sục sôi - Wave upon wave of demented avengers. March
cheerfully out of obscurity into the dream. Liệu chúng sẽ cùng nhau đi tới
một tương lai tốt đẹp hơn không?
Pigs
on the Wing, part II
Những
âm thanh mạnh mẽ và phản kháng mờ dần và tan biến trong chiều suy tưởng, chúng
ta lại trở về với điệu ballad mở đầu, quay trở lại với những lời tự sự của
Roger Waters. Giờ có lẽ chúng ta đã hiểu hơn ông muốn nói gì rồi. Pigs on the Wing có lẽ là những chính
trị gia, dù họ có ở phe phái nào (wing) đi chăng nữa. Đó là những con lợn bay
lượn ở trên cao, sống cách xa đời sống của xã hội, là thứ khiến Waters phải lo
lắng và sợ hãi. Những lời cuối cùng mà Waters muốn nhắn nhủ người nghe: Nếu
chúng ta quan tâm đến nhau, chúng ta sẽ không đơn độc và quên đi những sự bất
công trong xã hội. Waters đã tìm ra một nơi chốn an toàn. Năm 1976, Waters lấy
bà Carolyne Christie, một quý tộc trong Hoàng gia Anh và Pigs on the Wing là một bản tình ca dành cho bà.
Nếu
nhìn lại Cover art của Animals, chúng ta có thể thấy những biểu tượng đầy ý
nghĩa mà Pink Floyd đã đưa vào. Một nhà máy điện nằm im lìm trong bầu không khí
công nghiệp u ám ở ngoại ô thủ đô London là biểu trưng cho một cái lò mổ, nơi
những con cừu xếp hàng chui vào để bị làm thịt. Sẽ có những con chó, những tay
quản đốc chỉ tay năm ngón và răn đe lũ cừu, tất cả để làm chủ của chúng được vui
lòng. Một con lợn màu hồng đang lượn lờ xa tít trên bầu trời, chúng không sống
cuộc sống ô nhiễm ở đây, mà thẩn thơ dạo chơi và vui thú với cuộc sống xa hoa
của chúng.
Nhìn
về góc độ nghệ thuật, Animals là một album có chất lượng trong phong cách phối
nhạc, cùng với một ý tưởng xuyên suốt, tạo nên những hình ảnh mang tính chất
biểu tượng cao. Thế nhưng, nếu nhìn về mặt tư tưởng, thì theo tôi, quan điểm
của Waters về xã hội còn khá là “ngây thơ”. Waters nhìn xã hội loài người với
độc hai màu đen và trắng, nơi cái xấu và cái tốt đứng trên hai bờ chiến tuyến.
Nhưng đâu phải vậy, con người quá phức tạp để chỉ có hai màu. Con người và xã
hội cũng không ngừng biến đổi, tùy theo từng giai đoạn, hoàn cảnh và điều kiện
sinh tồn. Có lẽ Waters đã vô tình “quên” đi bài học mà George Orwell đã dạy
trong chính Animal Farm: Trong đàn cừu kia, dù chúng có đấu tranh giành
được cái gì đi chẳng nữa, chắc sẽ không thiếu những con chó, con lợn sẵn sàng
đội lốt cừu. Quyền lực sẽ làm con người ta tha hóa. Sự ích kỷ và tham vọng vẫn luôn
là bản chất in sâu trong mỗi con người. Xã hội loài người từ bao đời nay vẫn thế,
vẫn sẽ là những vòng xoáy không bao giờ dừng lại của chiến tranh và hòa bình.
Đó chẳng phải là cách chúng ta sinh tồn và thống trị từ thuở hồng hoang đền giờ
hay sao?
